Erfðanefnd landbúnaðarins
Nýting villtra íslenskra ferskvatnsfiska
Yfirlit
Sérstaða fiskafánu Íslands liggur ekki síst í tegundafæð jafnframt því sem umhverfi og búsvæði eru fjölbreytileg. Í nágrannalöndunum, þar sem tegundirnar eru fleiri, verða þær að deila með sér búsvæðum og sérhæfing verður meiri. Hér á landi eru margir stofnar fiska og útlitsafbrigði hafa þróast, t.d. hjá bleikju, þar sem tegundir eru fáar og búsvæði margbreytileg.
Nýting villtra fiskistofna
Hér á landi fylgir veiðiréttur landi sem í flestum tilfellum er í eigu bænda. Veiðihlunnindi teljast til landbúnaðar og byggist nýtingin á villtum stofnum. Fyrr á tímum voru ferskvatnsfiskar fyrst og fremst nýttir sem hluti af fæðuöflun landsmanna en í seinni tíð hefur nýtingin færst í vaxandi mæli yfir í stangveiðar sem stundaðar eru sem tómstundaiðja. Stangveiðar tengjast mjög ferðaþjónustu víða um land. Tekjur af veiðihlunnindum eru umtalsverðar og skipta víða sköpum varðandi afkomu í landbúnaði og styrkir búsetu í dreifbýli.
Á Íslandi eru talin vera rúmlega 1.600 stöðuvötn stærri en 0,1 km² og er urriða og bleikju að finna í flestum þeirra. Laxveiðiár eru taldar vera á bilinu 110-120 en í sumum þeirra er einnig að finna stofna göngusilungs. Margar ár eru einnig nær hreinar silungsveiðiár en ekki er nákvæmlega vitað hversu margar þær eru.
Varðveislugildi
Almennt má segja að ástand fiskstofna í fersku vatni hér á landi sé gott en þeir mælikvarðar, sem þar eru lagðir til grundvallar, eru oftast stofnstærðir metnar út frá skráningu á veiði sem víðast er í nokkuð góðu lagi.
Aðlögun lífvera að umhverfi sínu og stofnamyndun er ferli sem tekur langan tíma. Slíkt getur ekki viðhaldist án þess að umhverfi lífveranna haldist náttúrulegt og búsvæði óspillt. Lífsferill göngufiska byggist á flókinni aðlögun að umhverfinu og erfðaeiginleikar skipta máli t.d. varðandi göngutíma, ratvísi o.fl. Ef sótt er að búsvæðum á einhvern hátt geta tegundir eða stofnar liðið undir lok.
Sérstaða íslenskra ála
Rannsókn, sem gerð var á álum á Íslandi, sýnir að hér er, auk hreinna Evrópuála, að finna blendinga milli Evrópu (A. anguilla) og Ameríkuála (A. rostrata). Kynblöndun viðhelst milli kynslóða sem bendir til sérstöðu ála á Íslandi en ekki er vitað til að slíkir blendingar finnist annarsstaðar í heiminum.
Á síðari tímum hafa áhyggjur manna beinst að áhrifum framkvæmda, s.s. virkjana og efnistöku, en þar er um staðbundin áhrif að ræða. Fyrir framtíð fiskstofna ferskvatns skiptir máli að nýting sé innan marka sjálfbærrar nýtingar og að ekki sé valið gegn ákveðnum eiginleikum eins og kveðið er á um í markmiðum laga nr. 61/2006.
Mikilvægt er að efla rannsóknir og þekkingu á áhrifum nýtingar á grundvelli erfðaeiginleika stofnanna og hvort val með veiðum hafi áhrif þar á.
Lagalegt umhverfi og alþjóðlegt samstarf
Ísland á aðild að tveimur alþjóðastofnunum sem koma að rannsóknum og stjórnun nýtingar á laxi en það eru Alþjóða hafrannsóknaráðið (ICES) og Alþjóða laxaverndunarsamtökin (NASCO). Á grundvelli þeirra er nú beitt varúðarreglu við nýtingu. Jafnframt hefur NASCO samþykkt að stjórnun allra laxastofna við Norður Atlantshaf byggist á því að nýting stofna miðist við að þeir séu ofan við viðmiðunarmörk sem sett eru við hámarksafrakstursgetu stofnanna. Unnið er að því hér á landi að finna hvar þessi mörk eru fyrir íslenskar laxveiðiár svo beita megi þessum aðferðum.
Kveðið er á um nýtingu lax- og silungsveiði í lögum nr. 61/2006. Í þeim var sjálfræði og ábyrgð veiðifélaga aukið frá því sem áður var.
Heimild: Erfðanefnd landbúnaðarins (2009). Íslenskar erfðaauðlindir – Landsáætlun um verndun erfðaauðlinda í íslenskri náttúru og landbúnaði 2009-2013. Reykjavík: Erfðanefnd Landbúnaðarins.
